Wpływ zaburzeń hormonalnych na zmiany składu ciała

Wpływ hormonu wzrostu

Hormon wzrostu silnie działa lipolitycznie. Niedobór GH u dorosłych powoduje charakterystyczne zaburzenia proporcji BC polegające na zmniejszeniu LBM i objętości ECW z jednoczesnym zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej, przede wszystkim trzewnej. Masa
ciała nie ulega zmianie. Substytucja GH w wyniku jego działania lipolitycznego powoduje zmniejszenie zawartości BF, z równoczesną jej redystrybucją z depozytów w obrębie jamy brzusznej do depozytów podskórnych oraz zwiększenie zawartości LBM (głównie masy
mięśniowej) [15, 16]. U chorych na akromegalię obserwuje się obniżoną zawartość AT, wzrost ilości LBM i TBW. Po wyleczeniu wzrasta masa tłuszczowa oraz procentowa zawartość tkanki tłuszczowej. Powyższe zmiany tłumaczy się działaniem lipolitycznym GH wydzielanego w nadmiarze w akromegalii [17, 18].

Glukokortykoidy

W chorobie Cushinga u kobiet nie stwierdzono zwiększenia zawartości BF klatki piersiowej, ale zwiększona była u nich ilość śródbrzusznej tkanki tłuszczowej. W wyniku hiperkortyzolemii zmniejszone były całkowite LBM całego ciała (nawet u otyłych) i zawartość minerałów (wapnia) — najbardziej LBM i BF kończyn [10].

Choroby tarczycy

Stwierdzono zależność wielkości tarczycy od składu ciała (wzrostu, masy ciała, powierzchni ciała) u dzieci w wieku 11–15 lat i wartości BMI oraz FFM. Nie stwierdzono zaś zależności wielkości tarczycy od masy tkanki tłuszczowej [19]. Wartość obwodowej LBM jest podstawowym
wyznacznikiem wielkości dawki substytucyjnej tyroksyny u chorych na niedoczynność tarczycy po całkowitej strumektomii [20]. U chorych po strumektomii nie wykazano zmian BC w badaniu BIA po krótkotrwałym odstawieniu tyroksyny [21]. Ponadto, nie stwierdzono zmian BC u chorych na subkliniczną niedoczynność tarczycy, która nie wpływała na rozkład płynów w ustroju [22, 23]. U mężczyzn chorujących na nadczynność tarczycy wykazano mniejszy niż w grupie kontrolnej odsetek tkanki tłuszczowej. Natomiast zwiększenie odsetka BF obserwowano u kobiet chorych na niedoczynność tarczycy. U chorych na niedoczynność tarczycy obu płci mniejszy
był odsetek TBW i mniejsza LBM, natomiast w nadczynności tarczycy był większy stosunek ECW/BCM. Ta ostatnia zmiana wynikała ze zmniejszenia BCM i równoczesnego przyrostu ECW [24].

Rola hormonów płciowych

Hormony płciowe determinują także typowy rozkład tkanki tłuszczowej (gynoidalny i androidalny). Niedobór hormonów płciowych sprzyja odkładaniu się tłuszczu [25]. Na skutek terapii danazolem u kobiet wzrasta masa ciała, BMI i LBM, maleje zaś całkowita zawartość AT — w znacznie większym stopniu w zakresie gynoidalnego typu rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Metaboliczne efekty działania danazolu (tj. wzrost stężenia cholesterolu frakcji LDL, obniżenie stężenia cholesterolu frakcji HDL, hiperinsulinemia, wzrost stężenia glukagonu) częściej wiążą się z androidalnym rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej. Zawartość tkanki tłuszczowej obniżała się w zakresie androidalnego segmentu (górna część ciała) w mniejszym stopniu w porównaniu z gynoidalnym (dolna część ciała). Świadczy to zarówno o anabolicznym, jak i androgennym wpływie danazolu na budowę ciała [26]. Farmakologiczne dawki testosteronu u mężczyzn powodują niewielką redukcję AT i niewielki wzrost FFM [27]. Podawanie substytucyjne dehydroepiandrosteronu (DHEA) powoduje zmniejszenie wartości FM, a zwiększenie FFM, co odwraca zmiany związane ze starzeniem u starszych kobiet i mężczyzn [28].

Cukrzyca

W dużej grupie chorych na cukrzycę obserwowano dziedziczne uwarunkowanie zmian odsetka tkanki tłuszczowej, BF i LBM oraz miejscowego rozkładu tkanki tłuszczowej w klatce piersiowej i w kończynach [29]. Leczenie metforminą zmienia BC poprzez zmniejszenie masy AT i zwiększenie LBM oraz TBW [30]. Pioglitazon powoduje stopniowy przyrost masy ciała i masy tkanki tłuszczowej (podskórny tłuszcz klatki piersiowej, kończyn górnych i dolnych), bez wpływu na tłuszcz wisceralny [31]. Leczenie insuliną zwiększa masę ciała, BF i FFM. U chorych na cukrzycę typu 2 przyrost FFM zależy wyłącznie od zmiany TBW [32, 33].

Związek BC z gęstością kości (BMD)

Postępujące z wiekiem zmniejszenie masy kostnej i BMD może prowadzić do rozwoju osteopenii oraz osteoporozy. Jednym z ważnych czynników ryzyka osteoporozy jest obniżona masa ciała. Pozytywny związek między większą masą ciała a zwiększeniem BMD tłumaczy się wpływem sił biomechanicznych oraz wzrostem aromatyzacji androgenów do słabych estrogenów w tkance tłuszczowej. Związek między małą masą tłuszczową i obniżonym BMD szczególnie zaznacza się u kobiet i może się wiązać ze zredukowanym przekształceniem androgenów w estrogeny w małej ilości podskórnej tkanki tłuszczowej. Gęstość mineralna kości u kobiet wpływa znacząco pozytywnie na parametry BC, natomiast u mężczyzn nie odkryto związku między masą tłuszczową a BMD, jak również wskaźnikiem BMD/wzrost. W badaniach wykazano, że status wagowy i LBM pozytywnie wiązał się z BMD bliższej nasady kości udowej zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Natomiast całkowita masa tłuszczowa miała znaczący wpływ na BMD tylko u kobiet. W innych badaniach stwierdzono pozytywny wpływ LBM na BMD u kobiet w wieku okołomenopauzalnym, natomiast związku między BMD i masą tłuszczową nie wykazano [34–36]. Powyższe przykłady wskazują na możliwość wykorzystania wyników badań BC w leczeniu wybranych chorób, w przebiegu których zaobserwowano zaburzenia odkładania tkanki tłuszczowej, z czym mogą się wiązać inne zaburzenia metaboliczne czy zwiększone
ryzyko chorób układu krążenia.